Roma Mitolojisi Sözlüğü (R-S)
Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Roma Mitolojisi Sözlüğü’nün R-S harflerini içermektedir.
Ramnes Nisus tarafından uykusunda öldürülen Rutul ordusunun kâhininin adıdır (Vergilius, Aeneid IX, 325, 359).
Ratumena Adını Roma kentinin ‘Porta Ratumena’ adlı kapısına veren Etrüsklü bir arabacının adıdır. Efsaneye göre MÖ 534-510 yılları arasında hüküm süren Etrüsk kökenli Roma İmparatoru Tarquinius Superbus sürgüne giderken yeni inşa edilen Jüpiter Capitolinus tapınağının tepesine konulmak üzere Vei kentinden pişmiş topraktan bir savaş arabası sipariş etmiş, Veililer arabayı tamamladıktan sonra vermekten vazgeçmişler, Ratumena adlı sürücünün kontrolünde yarışlara sokmuşlardı. Yarışmalarda arabasıyla birinci olan Ratumena daha birincilik tacını takamadan atlar kontrolünden çıkmış ve Roma kentine doğru hızla yol alarak, Jüpiter heykelinin önüne dek gelmişti. Ratumena burada yorgunluktan ölmüş, heykel ise tapınağa dikilmiştir.
Recaranus, Caranus, Garanus Gelecekte Roma kentinin kurulacağı mevkide sığır sürülerini haydut Cacus’a çaldıran kahramanın adıdır. Kral Euandros durumu öğrenince kölesi Cacus’u hayvanları sahibine geri vermeye zorlamış, Recaranus’ta sevincinden Aventinus tepesinde Jüpiter adına bir sunak inşa ettirerek sürüsünün onda birini de kurban etmişti.
Rederator Tarlaları ikinci kez sabanla sürmenin tanrısıdır (Imporcitor: Üçücü saban tanrısıdır)
Rediculus Düşmanları amaçlarından caydırmaya yardım eden bir tanrının adı olup aynı zamanda Roma yakınlarındaki bir tepenin adıdır. Kartacalı Hannibal’ın bu tepeden Roma’ya bakıp geri döndüğüne inanılmaktaydı.
Regina Latince kraliçe anlamına gelmekte olup aynı zamanda Vesta tapınağının baş rahibesinin unvanıydı.
Regifugium Her yıl Şubat ayının 24. Günü kutlanılan bir festivalin adıdır.
Reitia Kuzeydoğu İtalya’da (Venedik civarı) çeşitli yazıtlarda adına rastlanan şifa verme gücüne sahip bir tanrıçanın adı olup, Hıristiyanlık öncesi bölgede konuşulan Venedik dilinde rectia/regetia ‘yöneten, inşa eden’ kelimeleriyle ilişkilidir. Romalılar bu tanrıçayı Jüpiterin karısı ve evlilik tanrıçası Juno ile özdeşleştirmişlerdir.
Remus Romulus’un ikiz kardeşinin adı olup, Roma kentini birlikte kurduktan sonra bir kavga sırasında kardeşi tarafından öldürülmüştür. Efsanenin başlangıcında iki kardeş birbirine sevgiyle bağlıdır hatta Alba’da tutsak edilen Remus’u kurtarmak için Romulus şehre bir sefer düzenlemiştir. Alba tahtını büyükbabaları Numitor’a teslim eden kardeşler birlikte bir şehir kurmaya karar vermişler ama başlangıç noktası konusunda anlaşamamış bu yüzden Romulus Palatinus’a, Remus ise Aventinus’a yerleşmiş kararlarını etkileyecek bir işaret beklemişlerdir. Gökyüzüne bakan kardeşlerden Romulus on iki, Remus ise altı akbaba görünce Romulus’un dediği olmuştur. Gökyüzünün kardeşini tercih etmesine öfkelenen Remus kardeşine saygısızca davranınca çıkan kavgada öldürülmüştür (Livius I, 5).
Rex Latince kral anlamına gelmekte olup, aynı zamanda iki yüzlü kapılar tanrısı İanus tapınağının başrahipliği unvanıdır.
Rhea Silvia, İlia Alba Longa kralı Numitor’un kızı ve Savaş tanrısı Mars’tan Remus ve Romulus adlı efsanevi ikizlerin annesi olan Vesta bakirelerinden birisinin adı olup, daha sonra Tiberinus’un karısı olacaktır (Livius I, 3).
Ritus [Eski Roma] Latince dinî alışkanlık anlamına gelen terim tüm Batı dillerinin yanı sıra Türkçeye de ‘rit’ formunda aynı anlamda kabul edilmiştir.
Robigalia Buğday pası hastalığını önlediklerine inanılan Robigo ve Robigus onuruna düzenlenen dini törenin adıdır.
Robigo Tahıl tanrıçasının adı olup, muhtemelen Robigus’in dişil formudur.
Robigus Tarlada ekili mahsulü (özellikle tahılları) hastalıklara karşı koruyan tanrının adı olup, her yıl 25 Nisan tarihinde adına Robigalia adı verilen festival düzenlenirdi. Roma’nın kuzeyinde bulunan bir orman Robigo ve Robigus’la ilişkilendirilmekte ve kutsal kabul edilmekteydi.
Roma 1. Roma şehrinin kişileştirilmiş formu olup, bir tahtta oturan ellerinde bir kılıç ve mızrak olan mihver takmış genç bir kadın olarak tasvir edilmektedir. Roma devletinin sembolü olarak sikkelerin üzerinde tasvir edilmiştir. ilk olarak MÖ 269 yılında Roma şehri, MÖ 204 yılında ise Locri (Calabria) şehri sikkelerinde yer alamış, Valia tepesindeki (Roma) tapınağını bulunmaktaydı.
Efsaneye göre Odysseus ile Aineias İllyria’dan dönerken, Tiberis kıyılarında yanlarında taşıdıkları Truvalı kadın tutsaklardan birisinin adıydı. Roma, yolculuktan yorgun düşmüş diğer kadınları gemileri yakmaya ikna edince hep birlikte Palatinus’a yerleşmişler, bu durumda kentin gelişimini hızlandırmıştı.
- Roma İmparatorluğu’nun yedi tepeli başkentini Rea Silvia’nın savaş tanrısı Mars’tan doğan iki oğlu Remus ve Romulus’un kurduğuna inanılmaktadır. Romalılar atalarının Anadolu’dan Aeneias komutasında Latium’a gelen Truvalılar olduğuna inanmaktaydılar.
Roma Mitolojisi Yerli Latium ve Sabin inançlarının komşu Etrüsk, Yunan ve Doğu dinleriyle etkileşimiyle gelişmiştir.
Romalılar yabancı ülkeleri fethettikçe inanç ve gelenekleri de farklılaşmış olup, çok tanrıcı Roma bu sebeple dini dört tarihi kategoride incelenebilir:
- Latin-Sabin dönemi
- Etrüsk ve Yunan etkisi
- Roma ve Yunan dinlerinin kaynaşması
- Sinkretik dönem
Romalılar, tanrılarını Yunanlardan farklı düşünüp tanımlamışlarsa da fethettiği ülkelerin halklarıyla birlikte dinlerini de özümsediklerinden neredeyse dünyanın tüm tanrılarına tapınmışlardır.
Roma tanrılarının Yunan karşılıkları:
| Roma | Yunan |
| Jüpiter, Jove | Zeus |
| Juno | Hera |
| Neptune | Poseidon |
| Pluto | Hades |
| Ceres | Demeter |
| Vesta | Hestia |
| Minerva | Athena |
| Apollon | Apollon |
| Diana | Artemis |
| Mercury | Hermes |
| Mars | Ares |
| Venus | Aphrodite |
| Vulcan | Hephaistos |
| Nox | Nyks |
| Terra, Tellus | Gaia, Gaia, Ge |
| Coelus | Uranos, OUranos |
| Saturn | Cronus |
| Ops, Magna Mater | Rhea |
| Cupid, Amor | Eros |
| Latona | Leto |
| Trivia | Hecate |
| Proserpina | Persephone |
| Liber | Dionysos, Bakkhos |
| Sol | Helius |
| Luna | Selene |
| Aurora | Eos |
| Juventas | Hebe |
| Lucina | Eileithyia |
| Parcae | Moerae |
| Furieler | Erinyeler |
| Bellona | Enyo |
| Discordia | Eris |
| Mors | Thanatos |
| Somnus | Hypnos |
| Morpheus | Morpheus |
| Aesculapius | Asclepius |
| Salus | Hygeia |
| Herkules | Herakles |
| Castor-Pollux | Castor-Polydeuces |
Kişileştirilmiş formlar:
Aequitas (adil anlaşma)
Clementia (merhamet)
Fides (dürüstlük)
Fraus (ihanet)
Honus (askeri onur)
Liberalitas (cömertlik)
Libitina(ölüm)
Muta (sessizlik)
Pietas (tanrıya hürmet)
Providentia (basiret)
Spes (umut)
Tempestas (fırtına)
Terminus (sınır)
Virtus (askeri cesaret)
Roma selamı [Eski Roma] Kolu avuç aşağı bakacak şekilde omuz hizasında ileri uzatma suretiyle gerçekleştirilen selamlaşma formunun adıdır. Bazı tarihçiler Roma ordusunda yaygın olan bu selamlaşmanın düşmana silahsız olduğunu göstermek ve barış için geldiğine ikna etmek amacıyla kullanıldığını öne sürmüşlerdir.
Modern çağda Bellamy ve Nazi selamlaşma şekillerine ilham vermiştir.
Romulus Rhea Silvia ile savaş tanrısı Mars’ın Roma kentinin kurucusu kabul edilen ikiz oğullarından birisinin adıdır. Kardeşini öldürdükten sonra yerleştiği Capitolium tepesinde krallığını ilan etmiştir.
Rumor Jüpiter’in habercisi olan haber tanrıçası zamanla Yunan panteonundan ödünçlenen Fama ile özdeşleşmiştir.
Runcina Ekin biçme tanrısının adıdır.
Rusina, Rusor Tarlaları ve mahsulü koruyan bir tanrının adıdır.
Rutuller Orta İtalya’da Ardaia ve civarında yaşayan yerli halkın adı olup, Turnus’un komutasında İtalya’ya yerleşmeye çalışan Truvalıların lideri Aeneias’a karşı ayaklanmışlardır (Vergilius, Aeneid VII).
Sabinler İtalya’nın en eski halklarından birisi olup Apennine dağlarında yaşamaktaydılar. Romuluslu erkekler Sabin kadınlarını kaçırarak evlenmiş ve Roma kentini kurmuşlardır.
Sacrarium Dini eşyaların saklandığı dua yerinin adıdır.
Sadık hayvanlar [Yunan-Roma Mitolojisi] Mitolojik kahramanlara eşlik eden hayvanların adları şöyledir:
| Hayvan | Cinsi | Sahibi |
| Aithon | At | Ares |
| Argus | Köpek | Odysseus |
| Arion | At | Herakles, Adrastus |
| Balius | At | Peleus, Achilles |
| Caerus | At | Adrastus |
| Canis | Köpek | Orion |
| Capitolian | Kurt | Romulus, Remus |
| Kerberos | Köpek | Hades |
| Conabos | At | Ares |
| Laelaps | Köpek | Europa, Prokris, Kephalus, Amphitryon |
| Maera | Köpek | İkarius |
| Pegasus | At | Bellerophon |
| Phlogios | At | Ares |
| Phobos | At | Ares |
| Picus | Ağaçkakan | Mars |
| Xanthus | At | Peleus, Akhilleus |
Salacia Bir deniz tanrıçasının adı olup, deniz tanrısı Neptune kendisiyle evlenmek isteyince Atlantik Okyanusu’na kaçmıştır. Neptune tanrıçayı bulması içi bir yunus balığı göndermiş, balık tanrıçayı sırtında geri getirmiş, evlenmiş ve üç çocukları olmuştur. Yunan tanrıçası Amphitrite ile benzerdir.
Salus, Salus Publica Populi Romani Sağlık ve refah tanrıçasının adı olup, MÖ 320 yılında inşa edilmiş (Livius X, 1, 9) Quirinal’da bir tapınağı bulunmaktadır. Salus, zamanla Yunan sağlık tanrıçası Hygeieia ile özdeşleştirilmiştir.
Samanyolu Herkules’i emziren Juno’nun memesinden gökyüzüne dökülen süt damlalarından oluştuğuna inanılan gök cisimleridir.
Samnitler [Eski Roma] İtalya’nın yerli halklarından birisinin adıdır.
Sancus, Semo Sancus Dius Fidus, Fidius İtimat, güven ve yemin tanrısının adı olup, Sabin kökenlidir (Ovidius Fast. VI, 213).
Saritor Tarladan yabani otları ayıklama ve tarla çapalamanın tanrısıdır.
Saturn Tohumların ekiminden sorumlu tarım tanrısının adı olup, Jüpiter, Ceres ve Juno’nun babası ve tanrıça Ops’un kocasıdır.
Saturnalia 17-23 Aralık tarihleri arasında (gündüzün en kısa olduğu dönem) tarım tanrısı Satürn’ün adına düzenlenen festivaldir. MS. 4. yüzyılda 25 Aralık Hz. İsa’nın doğum günü olarak ilan edilip bu günün tail olması kararlaştırıldığında, o zamana kadar Paganlar tarafından Saturnalia nedeniyle zaten tatil olarak bilindiğinden yeni Hıristiyan olanların yeni kültüre kolay adapte edilmesi sağlanmıştır.
Saturnus Sonradan Kronos ile özdeşleştirilmiş bir tanrı olup, Yunan kökenlidir. İtalya’da Aborijinlerin yaşadığı dönemde sonradan Roma kentinin kurulacağı Capitolium’a yerleşmiş ve İanus’un başlattığı medeniyet projesini devam ettirerek halka tarım yapmayı öğretmiştir.
Securitas Güvenlik ve teminatın kişileştirilmiş formu olan tanrıçanın adı olup Roma imparatorluğu devletinin kalıcılığı için yakarılırdı.
Segesta Hasat tanrıçasının adıdır.
Semonia Tohum ekme tanrıçasının adıdır.
Sentia Çocuğu bilinçlenmesine sebep olan bir tanrıçanın adıdır.
Sergestus Aeneias’ın arkadaşlarından birisinin adı olup, Roma’nın aristokrat ailelerinden Sergiaların soyundan gelmektedir (Vergilius IV, 288).
Servius, Servius Tullius Söylenceye göre köle bir kadının ocaktaki külden fallus formunda kendini gösteren Lar’ın oğlu olan Roma’nın altıncı kralının adıdır.
Sichaeus Aeneid’de anlatılan bir efsanede Fenike kralı Sikharbas için kullanılan Latince isimdir.
Silvanus Orman, koru ve ekili tarlaların tanrısının adı olup, aynı zamanda bereket tanrıçasıdır. Faunus’la benzerlik gösterip sığır sürülerinin, bitkilerin ve sınırların koruyucusudur. Bir delikanlının gücüne sahip yaşlı bir adam olarak tasvir edilmekteydi.
Silvius Aeneias ile Lavinia’nın oğlunun adı olup, Askanius’un halefidir (Vergilius VI, 763).
Sive Deus Sive Dea Latince ‘İster Tanrı ol ister Tanrıça’ anlamına gelen deyim bazı duaların başlangıç cümlesidir.
Sol Yunan karşılığı Helios ile tam anlamıyla özdeş olan güneş tanrısının adı olmasına karşın söylenceye göre ilk Sabin kralı Titus Tatius tarafından Roma kültürüne adapte edilmiştir. Sol İnvictus (Yenilmez Güneş) adıyla en önemli devlet tanrısı kabul edilmiş olup, Quirinalis ve Circus Maximus’da tapınakları bulunmaktaydı.
Somnus Hypnos’un eşdeğeri olan uyku tanrısının adı olup, Aeneias’ın dümencisi Palunurus’un ölümüne sebep olmuştur (Vergilius V, 838).
Soranus Kuzey Roma’da dağlık Soracte bölgesinde ‘Kurtların Soranus’u’ adıyla da tapınılan bir Sabea tanrısının adıdır (Vergil XI, 785).
Sors Bir şans tanrısının adıdır.
Spartacus, Spartaküs MÖ 73-71 yılları arasında Roma İmparatorluğu’na karşı ayaklanmış, gladyatör ve kölelerden bir ordu kurarak pek çok Roma lejyonunu yendikten sonra 3. Servile savaşında öldürülmüş Trakya’lı bir kölenin adıdır.
Spatha Roma ordusunda MS 1. yüzyıldan itibaren kullanılan 0.75-1 m boyunda düz uzun kılıcın adıdır.
Spes Umudun kişileştirilmiş formu olup, sebze pazarlarında bereket boynuzu ve çiçek taşıyan genç bir kadın formunda tasvir edildiği heykelleri bulunmaktaydı.
Spiniensis Köylülerin tarlalardan söktüğü dikenliklerden adını alan bir tanrının adı olup, spina ‘diken’ kelimesiyle ilişkilidir.
Spurius Tarpeius Vesta rahibesi Tarpeia’nın babası olup, Capitolium kalesinin bekçiliğini yapmıştır.
Stata Mater İnsanları ateşe karşı koruyan bir tanrıçanın adı olup, Forum’da heykeli bulunmaktaydı.
Statanus Karısı Statina ile birlikte küçük çocukları koruyan bir tanrının adıdır.
Stator Roma panteonunun en önemli tanrısı olan Jüpiter’in isimlerinden birisi olup, Roma şehrinde Jüpiter Stator adına inşa edilmiş iki tapınak bulunmaktaydı.
Stercutus Ekili alanların bereketini sağlayan bir tanrının adı olup, Pikumnus veya Saturn’ün alternatif adlarından birisi olmalıdır.
< Latince stercus ‘gübre, dışkı’
Stimula [Roma Mitolisi] Kadınlardaki şehvet duygusunu tahrik eden bir tanrıçanın adı olup, Yunan tanrıçası Semele ile benzerdir.
Strenua, Strenia Sabine orijinli güç ve kuvvet tanrıçasının adı olup, Via Sacra’da bir tapınağı bulunmakta ve yeni yıl başlangıcında ibadet edilmekteydi. Her yılbaşı (1 Mart) evlerin kapılarına defne dalı ve yeni yıl parası asılarak tanrıçanın yardımı istenirdi.
Suadela Aşka teşvik eden bir tanrıçanın adı olup, Venüs’ün taraftarlarından birisidir.
Subruncinator Tarla ve ekili alanlardan yabani otların ayıklanmasının tanrısıdır.
Summanus Her yıl 2 Haziran gününün adandığı, geceleyin ortaya çıkan gök gürültüsü tanrısının adı olup, Jüpiter’in tezahürlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Titus Tatius tarafından Roma kültürüne adapte edilen Sabin tanrılarından birisi olduğu sanılmaktadır.
Syria Dea Suriye balık tanrıçası Atargatis’e Romalıların verdiği isimdir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009